Tứ Thời Tiết Lạp - Thiên Thứ Nhất
Tứ Thời Tiết Lạp
Thiên Thứ Nhất - Nói Về Phong-Tục Trong Gia-Tộc
Các Ngày Lễ Truyền Thống Trong Văn Hóa Việt Nam
Tứ thời tiết lạp
Ngày lễ truyền thống
Truyền thống gia đình
Mở Đầu
“Xuân về hoa nở, lễ hội sum vầy” - Tục ngữ Việt Nam
Tứ thời tiết lạp là bốn thời điểm quan trọng trong năm theo lịch truyền thống của người Việt, bao gồm các ngày lễ lớn như Tết Nguyên Đán, Tết Hàn Thực, Tết Thanh Minh, Tết Đoan Ngọ, Tết Trung Nguyên, Tết Trung Thu, Trùng Cửu, Tết Trùng Thập, Tết Táo Quân và Trừ Tịch. Đây là những dịp để gia đình sum họp, tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong may mắn trong năm mới.
1. Tết Nguyên Đán
Tết Cả Năm
Chuẩn Bị
- Mồng một đầu năm là tết nguyên đán. Tết này ăn to hơn cả tết trong một năm
- Trước nửa tháng Tết, nhà nào nhà ấy đã rộn rịp sắm Tết
- Nào người mua tranh mua pháo, nào người mua vàng hương mã mùng, đường mứt, bánh trái
Nghi Lễ
- Các thầy đồ nhà quê ra chợ viết câu đối bán
- Các người đi buôn bán hoặc đi làm ăn xa xôi, đâu đâu cũng nghỉ việc để về nhà ăn Tết
- Cách Tết một vài hôm, ai nấy dọn dẹp nhà cửa, lau rửa đồ thờ đồ phượng
2. Tết Hàn Thực
Ngày Mồng Ba Tháng Ba
Ý Nghĩa
Ngày mồng ba tháng ba là Tết Hàn thực. Hàn thực nghĩa là ăn đồ lạnh. Điển này nguyên ở Tàu: về đời Xuân Thu, vua Văn-Công nhà Tấn
Truyền Thuyết
Có một người hiền-sĩ tên là Giới-Tử-Thôi, theo vua giúp đỡ mưu kế. Có một hôm, vua đi đường thiếu lương đói quá, Giới-Tử-Thôi phải cắt thịt đùi mình ra, nấu nướng ngon lành, dâng lên vua xơi
Tục Lễ
Ta nhiễm theo tục ấy, thành ra ăn Tết hôm mồng ba. Mà ta thì làm bánh trôi bánh chay để thế cho đồ lạnh, nhưng ta chỉ cúng gia-tiên, chứ không ai tưởng gì đến Giới-Tử-Thôi
3. Tết Thanh Minh
Tiết Thanh Minh
Thời Gian
- Trong khoảng tháng ba, có một tiết hậu gọi là tiết Thanh-Minh
- Thanh-Minh nghĩa là trời độ ấy mát mẻ quang đãng
- Tục Tàu hôm ấy, giai-nhân, tài tử, đua nhau đi tảo mộ, gọi là Hội Đạp-thanh
Ý Nghĩa
- Ta không ăn Tết ấy, nhưng cũng nhiều người nhân dịp ấy mà đi tảo mộ
- Tảo mộ là đi thăm mộ tiền-nhân, cỏ rậm thì phát cho quang, đất khuyết thì đắp bồi lên
- Rồi về nhà cũng làm cỗ cúng gia-tiên
4. Tết Đoan Ngọ
Mồng Năm Tháng Năm
Tục Lễ
- Mồng năm tháng năm, gọi là Tết Đoan ngọ, hay là Đoan-dương
- Tết này ta hay lấy lá móng nhuộm các đầu ngón tay, ngón chân cho trẻ
- Sáng sớm hôm ấy, ăn rượu nếp, trứng luộc, kê, bánh đa, đào, mận, muỗm, dưa hấu, uống nước dừa
Ý Nghĩa
- Người lớn thì uống rượu hòa ít tam thần đơn, hoặc hồng hoàng, gọi là giết sâu bọ
- Tàẻ con ăn xong, thì bôi hồng hoàng vào thóp đầu, vào ngực, vào rốn để trừ trùng
- Nhiều người mua bùa chỉ đeo cho con trẻ
5. Tết Trung Nguyên
Rằm Tháng Bảy
Ý Nghĩa
Rằm tháng bảy gọi là Tết Trung-Nguyên. Ta tin theo sách Phật, thường cho hôm ấy là ngày vong nhân xá tội, nghĩa là người dưới âm phủ được tha tội một ngày hôm ấy
Tục Lễ
Bởi vậy nhiều nhà mua vàng mã cúng gia tiên, các nhà có người mới mất, cũng hay đốt mã làm chay về hôm ấy
Nguồn Gốc
Tục đốt mã do tự bên Tàu, đời xưa thường dùng đồ ngọc bạch để cúng tế. Đời sau dùng tiền để thế cho ngọc bạch
6. Tết Trung Thu
Rằm Tháng Tám
Ý Nghĩa
- Rằm tháng 8 là Tết Trung Thu. Tết này ta thường gọi là Tết trẻ con, nhưng có nhà tổn phí nhiều lắm
- Ba ngày làm cỗ cúng gia-tiên, tối đến bày cỗ thưởng nguyệt
- Đầu cỗ là bánh mặt trăng, và dùng nhiều thứ bánh trái hoa quả, nhuộm các màu các sắc, sặc sỡ
Hoạt Động
- Đồ trẻ con chơi trong Tết này, toàn là các thứ bồi bằng giấy
- Như là: voi, ngựa, kỳ lân, sư tử, rồng, hươu, tôm cá, bươm bướm, bọ ngựa
- Trẻ con tối hôm ấy, dìu dắt nhau từng đàn từng lũ, đám thì nhảy vô, đám thì kéo co
7. Trùng Cửu
Mồng Chín Tháng Chín
Mồng chín tháng chín gọi là Tết trùng cửu. Tết này không mấy nhà ăn, nhưng đôi khi cũng có người ăn theo tục Tàu. Nguyên từ đời nhà Hán, có người Hoàn-Cảnh theo học người Phí-tràng-Phòng. Tràng-Phòng một bữa bảo Hoàn-Cảnh rằng: mồng chín tháng chín nhà anh có nạn to, cho nên người nhà mỗi người may một cái túi lụa, đựng hoa thù du, buộc trên cánh tay, rồi lên chỗ nào cao mà uổng rượu cúc, thì mới tiêu được nạn ấy.
8. Tết Trùng Thập
Mồng Mười Tháng Mười
Ý Nghĩa
Mồng mười tháng 10 là tết trùng thập. Tết ấy phần nhiều là các nhà đồng cốt và nhà thầy thuốc mới ăn thôi
Tục Lễ
Nhưng về nhà quê cũng nhiều nơi ăn, có nơi ăn to lắm, như ở về vùng phủ Hoài thì làm bánh dầy, nấu chè kho
Hoạt Động
Trước cúng thần, cúng gia-tiên, rồi đem biếu những người quen thuộc. Các nhà đồng cốt và thầy thuốc thì vì thu lễ thu tiền mà ăn Tết
9. Tết Táo Quân
Hai Mươi Ba Tháng Chạp
Ý Nghĩa
- Hai mươi ba tháng chạp là Tết Táo quân. Ta thường cho hôm ấy là ngày vua bếp lên chầu trời
- Nguyên ở trong đạo Lão-Tử có nói rằng: ngày hai mươi ba tháng chạp thì Táo quân lên chầu trời để tâu việc thiện ác của nhân gian
- Lại có sách nói rằng: ngày xưa có hai vợ chồng nghèo phải bỏ nhau
Tục Lễ
- Người chồng cũ cảm tình ân nghĩa, cũng đâm đầu vào lửa chết theo
- Người chồng sau thương vợ, cũng nhảy vào nốt, thế là chết cháy cả ba
- Thượng đế thương cho ba người cùng có nghĩa mới phong cho làm vua bếp
10. Trừ Tịch
Ba Mươi Tháng Chạp
Ba mươi tháng chạp là ngày trừ tịch. Trừ tịch là chiều hôm trừ hết năm cũ mà sang năm mới. Lại một nghĩa là trừ khử ma quỉ. Nguyên tục bên Tàu ngày xưa, cứ về hôm ấy thì dùng một trăm hai mươi đứa trẻ con độ chín, mười tuổi, mặc áo thâm, đội mũ đỏ, cầm trống, vừa đi đường vừa đánh để khử trừ ma quỉ, cho nên gọi là trừ tịch.
Nhận Xét Và Bài Học
Nhận Xét Về Phong Tục
Xét về các ngày ăn Tết của ta, phần nhiều là noi theo tục Tàu, nhưng chủ ý thì chỉ nhân ngày tuần tiết mà dưng cúng gia tiên, chớ không có ý gì nhớ đến người Tàu cả.
Cứ như nước ta khi xưa, quanh năm chí tối làm ăn, mồ hôi nước mắt, không có thì giờ nghỉ ngơi. Nhà làm ruộng thì sáng vác cuốc, trưa vác cày, hết mùa cấy đến mùa gặt, quanh năm chí tối, chân lấm tay bùn.
Cứ cái bổn tâm đối với tổ tiên như thế thì cũng phải, nhưng xét cho kỹ thì cũng có điều nên bàn: Giá thử người bất hạnh mà không có con, nuôi được con anh em hoặc con nuôi đồng họ, để mà nối dõi tông đường, thì dẫu là con nuôi, nhưng cũng là huyết mạch trong nhà, chẳng có hại gì.
Kết Luận
Giá Trị Vĩnh Cửu Của Tứ Thời Tiết Lạp
Tứ thời tiết lạp trong văn hóa Việt Nam là tập hợp các ngày lễ truyền thống thể hiện lòng tưởng nhớ tổ tiên, tín ngưỡng dân gian và văn hóa dân tộc. Dù có nguồn gốc từ phong tục Trung Hoa, nhưng đã được người Việt bản địa hóa và trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân. Việc giữ gìn và phát huy những giá trị tích cực của các ngày lễ này là trách nhiệm của mỗi người con trong xã hội Việt Nam.