Cha Mẹ Với Con - Thiên Thứ Nhất
Cha Mẹ Với Con
Thiên Thứ Nhất - Nói Về Phong-Tục Trong Gia-Tộc
Mối Quan Hệ Thiêng Liêng Giữa Cha Mẹ Và Con Cái Trong Văn Hóa Việt
Đạo làm con
Sinh con
Truyền thống gia đình
Mở Đầu
“Sinh con không biết nuôi dạy, như trồng cây không biết tưới tiêu” - Tục ngữ Việt Nam
Trong văn hóa truyền thống Việt Nam, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái luôn được coi là thiêng liêng và quan trọng nhất. Đây không chỉ là mối quan hệ huyết thống mà còn là nền tảng cho đạo lý, nhân cách và giá trị sống của mỗi con người.
Cách Gọi Cha Mẹ
Miền Bắc
- Bố - Mẹ
- Thầy - U
- Bầm - Mệ (Hưng Hóa)
Miền Nam
- Tía - Má
- Ba - Me (hiện đại)
Hai tiếng “cha mẹ” trong văn hóa Việt Nam mỗi vùng miền có cách gọi khác nhau. Nơi thì gọi là Bố là Đẻ, nơi thì gọi là Thầy là U. Về đường ngược (Hưng-Hóa) thì gọi là Mệ là Bầm, về đường trong thì gọi là Cha là Bụ. Nam-kỳ thì gọi cha là Tía, gọi mẹ là Má. Ở đây bây giờ lại nhiều người cho con gọi cha là Ba, gọi mẹ là Me.
Sinh Con Và Các Nghi Lễ
Quá Trình Mang Thai
Ốm Nghén Và Ăn Rở
Trong khi có mang, váng đầu đau mình gọi là ốm nghén; hay thèm ăn của chua của chát, gọi là ăn rở. Đây là những biểu hiện tự nhiên của người mẹ trong thời kỳ thai nghén, được dân gian quan niệm là dấu hiệu của sự sống đang lớn lên trong bụng.
Sinh Nở Và Cắt Rốn
Đến lúc sinh sản, mời bà tấm đến đỡ, con xổ ra rồi thì cắt rốn chôn nhau. Chôn phải sâu, nếu chôn nông thì con hay trớ; mà phải tránh chỗ giọt tranh, kẻo về sau con chốc đầu toét mắt.
Kiêng Cữ Sau Sinh
Người mẹ thì phải kiêng khem gió máy, phải nằm than. Ăn cơm chỉ ăn muối trắng hấp hay là nước mắm chưng, vài ba hôm mới dám ăn đến thịt. Đầy cữ (con trai bẩy ngày, con gái chín ngày) xông muối xoa nghệ rồi mới ra đến ngoài.
Nuôi Dạy Trẻ Nhỏ
Cách Nuôi Dưỡng
Nhà nghèo nuôi con lấy, nhà giầu nuôi vú cho con
Có người cho vú đem con về nhà nuôi
Cho bú độ ba bốn tháng thì cho ăn cơm, và vẫn còn cho bú đến 3, 4 tuổi mới thôi
Con nhà nào ba tháng biết lẫy, bảy tháng biết bò, chín tháng biết lò cò chạy chơi, là hợp vào ca, thì dễ nuôi mà mai sau làm nên người.
Cúng Mụ - Nghi Lễ Quan Trọng
Nghi Lễ Cúng Mụ
“Mụ bà phù hộ cho con trẻ bình an, khỏe mạnh lớn lên”
Thời Gian Cúng
- 3 ngày sau sinh
- Đầy tháng
- 100 ngày
- Đầy tuổi
Lễ Vật
- 12 đôi hài
- 12 miếng trầu
- Cua, ốc, nham
- Bánh đúc
Theo sách « Bắc-Hộ-Lục » có ghi: Tục Lĩnh-Nam nhà giàu đẻ được con 3 ngày hoặc đầy tháng, thì tắm cho con, làm một bữa tiệc, gọi là đoàn-du-phạn (nghĩa là bữa cơm tròn trặn trơn tru).
Thử Con - Tiên Đoán Tính Cách
Tàu có tục để con đầy một năm thì làm một tiệc thử con. Hôm ấy tắm rửa cho con sạch sẽ, mặc quần áo mới, rồi thì con trai bầy đồ cung tên, bút, giấy; con gái thì bầy đồ kim, chỉ, dao, kéo. Lại bầy những đồ chơi quí báu ở trước mặt đứa trẻ để nghiệm xem nó tham liêm ngu trí làm sao, chữ gọi là tiệc « thí nhi » (thử trẻ).
Thuật Kiêng Cữ Và Tín Ngưỡng
Tín Ngưỡng Dân Gian
- Con nhà nào sinh phải giờ quan-sát hay là giờ kim-xà thiết-tỏa, sợ mai sau khó nuôi thì cũng đổi giờ
- Nhà nào sinh con muộn màng, sợ khó nuôi thì làm lễ bán cửa tĩnh hoặc cửa chùa nào cho làm con Thánh con Phật gọi là bán khoán
- Đưa con cho người khác bế, không được đưa qua cửa, sợ mai sau nó đi ăn cắp ăn trộm
Các Cách Chữa Trẻ Nhỏ
Đêm Khóc (Đạ Đề)
Mượn một người khác họ lấy cái cọc chuồng lợn ném xuống gầm giường thì khỏi khóc
Trớ
Lấy nước lòng đò cho uống thì khỏi
Nấc
Lấy ngọn lá trầu dán vào chỗ trán cho nó
Giật Mình
Luộc một cái trứng gà, con trai thì cắt làm bảy miếng, con gái thì cắt làm chín miếng, và 7 hay là 9 nắm cơm, hú vía cho nó rồi cho nó ăn thì nó khỏi sợ
Cách Đặt Tên
Phong Tục Đặt Tên
Tên Thường Gọi
- Thằng đỏ, con đỏ (mới sinh)
- Thằng cu, con đĩ (nhà quê)
- Thằng cò, cái hĩm (Thanh-Nghệ)
Tên Chính Thức
- Lấy vần hoặc nghĩa gần cha mẹ
- Tên xấu-xí để tránh tà (Cún, Đực)
- Tên Nho theo bộ (Ngọc, Thủy)
Con mới sinh ra thì thường gọi là thằng đỏ, con đỏ, ở về nhà quê thì thường gọi là thằng cu, con đĩ, ở về vùng Thanh-Nghệ thì thường gọi là thằng cò, cái hĩm, chớ không mấy người mới sinh ra đã đặt tên ngay như lối Âu-châu.
Cho Con Đi Học
Phong Tục Học Hành
Nhà Nho Gia
Con độ 5, 6 tuổi thì cho đi học
Nhà Thường Dân
Con độ 11, 12 tuổi thì cho đi học
Nhà Nghèo
Con lên 7, 8 tuổi, còn phải ở nhà bồng bế em, làm đỡ cho cha mẹ
Lúc mới học phải biện lễ trầu rượu hoặc con gà ván xôi, để ông Thầy làm lễ Thánh-sư, rồi dạy vỡ lòng cho dăm ba chữ hoặc bảy tám chữ, dần dần mới lại kén Thầy mà học rộng mãi ra.
Lo Lắng Cho Con
Tình Yêu Vô Bờ Của Cha Mẹ
“Sinh con không biết nuôi dạy, như trồng cây không biết tưới tiêu”
Con độ 14, 15 tuổi trở lên, cha mẹ đã đem lòng lo bề gia-thất, con trai thì mong dựng vợ, con gái thì mong gả chồng. Xong việc vợ chồng thì lo đến cách lập thân cho con, ngần nào lo phường lo trưởng, lo nhiêu lo xã, cho con bằng mặt với làng nước; ngần nào lo sinh cơ lập nghiệp cho con mai sau có chỗ nương nhờ.
Xét cái tục ta, sinh con ra ai cũng biết thương, biết mến, biết chăm chỉ nuôi nấng, dạy dỗ cho con nên người, nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa, thực là hết lòng hết dạ.
So Sánh Với Văn Hóa Âu Châu
So Sánh Giáo Dục
Việt Nam Truyền Thống
- Không có qui củ cách thức nào
- Học năm mười năm mà dốt vẫn hoàn dốt
- Lo lắng quá mức cho con
- Ít người biết chữ
Âu Châu
- Có bà đỡ cô đỡ chuyên môn
- Có thuốc có thang, ăn uống sạch sẽ
- Dạy dỗ có thứ tự, có khuôn phép
- Khuyến khích tự lập
Kết Luận
Giá Trị Vĩnh Cửu Của Tình Thân
Mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái trong văn hóa Việt Nam là nền tảng của đạo lý, nhân cách và giá trị sống. Dù có những hạn chế trong cách nuôi dạy truyền thống, nhưng tình yêu thương, sự hy sinh và lòng nhân ái của cha mẹ dành cho con cái luôn là giá trị bất diệt, góp phần hình thành bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.