Phụng Sự Tổ Tôn - Thiên Thứ Nhất
Phụng Sự Tổ Tồn
Thiên Thứ Nhất - Nói Về Phong-Tục Trong Gia-Tộc
Truyền Thống Tôn Kính Tổ Tiên Trong Văn Hóa Việt Nam
Thờ cúng tổ tiên
Nhà thờ tổ
Truyền thống gia đình
Mở Đầu
“Uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây” - Tục ngữ Việt Nam
Việc phụng sự tổ tiên là một trong những giá trị cốt lõi của văn hóa Việt Nam, thể hiện lòng biết ơn, sự kính trọng và ghi nhớ công ơn của những người đã khuất. Đây không chỉ là một nghi lễ tôn giáo mà còn là biểu hiện của đạo lý, nhân cách và bản sắc văn hóa dân tộc.
Nhà Thờ Tổ Tiên
Các Loại Nhà Thờ Tổ Tiên
Nhà Thờ Thủy-Tổ
- Bao nhiêu con cháu dòng dõi trong một họ lập chung một nhà thờ Thủy-tổ
- Gọi là Mổ-tộc (Trần-tộc, Nguyễn-tộc, v.v…) từ-đường
- Chỉ thờ riêng một Thủy-tổ, khi tế tự thì lấy các Tổ-tôn biệt chi biệt phái mà phối hưởng
Nhà Thờ Khác
- Những họ về chi khác, cũng có nhà thờ Tổ-tôn trong bản chi, gọi là Bản-chi Từ-đường
- Có họ không có nhà thờ thì xây một cái đàn lộ thiên, dựng bia đá ghi tên thụy-tiệu các tổ-tiên
- Có họ thì làm nhà thờ để cho chi trưởng nam đời đời giữ hương hỏa
Các Hình Thức Thờ Cúng
Phân Loại Theo Điều Kiện Kinh Tế
Nhà Phú Quý
Có gia-từ, phụng thờ cao, tằng, tổ, khảo tại chính ban giữa, còn đôi bên ban cạnh nhà, thì thờ Thổ-công, Táo quân, Nghệ-sư; nhà thì thờ Bà-Cô, Ông-Mãnh v.v…
Nhà Thường Dân
Không có nhà thờ riêng thì thờ tại nhà mình ở. Dẫu nghèo thế nào cũng có một bàn thờ.
Đồ Thờ Cúng
Thần Chủ Và Đồ Thờ
Thần Chủ
- Nhà thờ Thủy-tổ có riêng một thần-chủ, để thờ mãi mãi, không bao giờ thay đổi, gọi là « Bách thế bất diêu chi chủ »
- Nhà phú quí có đủ thần chủ bốn đời, để thờ cao, tằng, tổ, khảo
- Thần-chủ làm bằng gỗ táo, lấy nghĩa rằng gỗ táo sống lâu được nghìn năm
- Dài độ một thước, ở giữa đề tên họ chức tước và hai bên thì đề ngày tháng sinh tử của tổ-tiên
Đồ Thờ Phụng
- Đại khái nhà nào cũng có một bộ đèn nến, lư hương, bình hoa, mâm quì, mâm bồng, cỗ-đài rượu, hộp trầu, đài nước, v.v…
- Người thì dùng đồ đồng, đồ thiếc, người thì dùng đồ sơn son thiếp vàng bạc
- Nhà nào giàu có treo hoành-biển khắc 3, 4 chữ đại-tự và treo kèm đối liễn đôi bên bàn thờ
Ý Nghĩa Của Đồ Thờ
Ta coi đồ thờ tự là đồ rất kính trọng, không ai dám đem cầm đem bán bao giờ. Nếu nhà nghèo quá phải cầm bán thì ai cũng chê cười.
Đồ thờ-phụng, càng nhà giàu thì càng trang hoàng nhiều đồ quí, mà nghèo đến đâu cũng có được một vài cây đèn nến sơn son và một cái bình hương.
Gia Phả - Sổ Gia Tộc
Tài Liệu Ghi Chép Tổ Tiên
Nội Dung Gia Phả
- Nhà thờ nào cũng có cuốn sổ ghi chép thế thứ trước sau và họ tên chức tước ngày tháng sinh tử của tổ tông và người trong nhà
- Gọi là Gia-phả, thường dùng bằng giấy sắc, viết tinh tả, nghĩa là lấy lòng kính trọng mà thờ tổ-tiên
Giá Trị Của Gia Phả
- Nhà đại-gia thì gia-phả ghi chép cả công-nghiệp sự trạng của Tổ-tôn, mả táng tại đâu cũng có ghi vào gia phả
- Tức như một quyển sử-ký trong nhà
- Có nhà in ra phát cho mỗi chi một bản để cho con cháu được biết sự tích của Tổ-tông
Ruộng Kỵ - Tài Sản Thờ Cúng
Ruộng Kỵ - Nguồn Tài Trợ Cho Thờ Cúng
Một họ hoặc một chi, đã có nhà thờ thì có Ruộng kỵ. Ruộng kỵ ấy là hương hỏa của Tổ tông để lại, hay là trong họ chung nhau mà tậu, hay là của người trong họ cúng, để lấy hoa lợi mà chi về việc tế tự.
Có họ, người con gái đi lấy chồng, không có con, cúng tiền cúng ruộng về họ để mua hậu. Họ nhận lấy ruộng ấy làm Ruộng kỵ, rồi cũng phải thờ phụng người ấy trong nhà thờ.
Họ nào không có Ruộng kỵ thì mỗi kỳ cúng tế phải đóng tiền góp gạo với nhau.
Nghi Lễ Tế Tự Tổ Tiên
Các Dịp Tế Tự
Tế Thủy-tổ
Mỗi năm về ngày húy nhựt ông Thủy-Tổ, cả họ họp mặt tại nhà thờ, dùng lễ Tam-sinh, hoặc tùy họ to họ nhỏ mà dùng bò hoặc lợn để tế Tổ. Tế xong làm cỗ bàn ăn uống vui vẻ với nhau.
Tiết Thanh Minh
Cả họ rủ nhau đi đắp mả Tổ, nhiều họ đắp mãi to gần bằng núi. Có họ đắp xong thì tế ngay tại mả Tổ, có họ thì đem về nhà.
Tết Nguyên Đán
Trong ba ngày Tết Nguyên-Đán, con cháu trong họ đem trầu cau đến nhà thờ lễ Tổ, chớ không có ăn uống gì.
Các Tuần Tiết Khác
Các tuần các tiết cũng có cúng, nhưng chỉ nhà trưởng-nam cúng mà thôi. Đến tháng Chạp lại có một tuần họp tế các Tổ-tông trong họ, thì họ lại họp đông như khi giỗ Tổ.
Cúng Vái Gia Tiên
Nghi Thức Cúng Gia Tiên
“Mỗi tuần tiết, hoặc ngày kị đều có làm lễ Cáo Gia-tiên”
Lễ Vật
- Lễ tùy việc to việc nhỏ, nhà kiệm nhà phong
- Dùng bò lợn dê gà, hoặc làm vài mâm cỗ
- Dùng đồ hoa quả bánh trái, hoặc thủ lợn mâm xôi
- Bát cơm cái trứng, con cá bát canh, tùy thế nào cho tiện
Nghi Thức
- Thế nào cũng phải có cơi trầu, bát nước trong, một hồ rượu mới là thành lễ
- Đốt đèn đốt hương, tùy việc mà khấn vái gia tiên
- Đồ cúng cấp chưa cúng thì dẫu lưng cơm thừa, bát canh dở cũng không ai dám ăn trước
Nhận Xét Và Bài Học
Nhận Xét Về Phong Tục
Xét cái tục phụng-sự Tổ-tiên của ta, rất là thành kính, ấy cũng là một lòng bất vong bản, cũng là một việc nghĩa cử của người.
Nhưng cũng nên biết rằng sự cúng cấp là để tỏ cái lòng thành kính, chứ không phải để mà phụng dưỡng tổ-tiên, thì dùng cách nào cho ngụ được cái lòng ấy cũng đủ.
Những Vấn Đề Cần Lưu Ý
Gánh Nặng Tài Chính
Cúng cấp tuy không tốn kém là bao nhiêu, nhưng nhiều nhà vì cớ nay giỗ mai Tết mãi mà sinh ra khốn khó
Mâu Thuẫn Trong Gia Đình
Vì việc cúng cấp ăn uống mà anh em thường hay khích bác nhau: nào là trách người nầy một nén hương chẳng mất, nào là chê trưởng-nam kiệt, nào là phàn nàn: bao nhiêu nước xáo đổ đầu trưởng-nam, thì ra kính lại chẳng bõ phiền.
Kết Luận
Giá Trị Vĩnh Cửu Của Truyền Thống Thờ Cúng Tổ Tiên
Việc phụng sự tổ tiên trong văn hóa Việt Nam là một giá trị đạo đức cao đẹp, thể hiện lòng biết ơn, sự kính trọng và ghi nhớ công ơn của những người đã khuất. Dù có những hạn chế và vấn đề phát sinh trong thực tế, nhưng tinh thần “uống nước nhớ nguồn” luôn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của gia đình và cộng đồng người Việt. Giá thử dùng cách nào thanh lịch mà đỡ phiền phí thì có lẽ tiện hơn.