Viên Chức - Thiên Thứ Nhì
Viên Chức
Thiên Thứ Nhì - Nói Về Phong Tục Hương Đảng
Hệ Thống Quản Lý Và Cấu Trúc Quyền Lực Cộng Đồng
Quản lý
Quyền lực
Cộng đồng
Mở Đầu
“Viên chức là những người có trách nhiệm, có quyền hành trong làng.” - Văn kiện phong tục
Viên chức là những người có trách nhiệm, có quyền hành trong làng. Đầu hết có một người tiên chỉ, một người thứ chỉ. Tiên thứ chỉ là các hạng hưu quan trí sĩ về làng, hoặc người khoa trưởng chức sắc, nếu không có khoa trưởng chức sắc thì người kỳ cựu già có tuổi cũng được dự vào chân ấy. Dân làng có việc ký kết gì tất phải tiên thứ chỉ ký đầu giấy.
Cấp Bậc Quản Lý
Các Cấp Bậc Trong Hệ Thống
Tiên Thứ Chỉ
- Là các hạng hưu quan trí sĩ về làng
- Người khoa trưởng chức sắc
- Người kỳ cựu già có tuổi
- Có quyền quyết đoán mọi việc
Kỳ Mục
- Cựu chánh phó tổng, quản tổng, tuần tổng
- Cựu chánh phó lý hoặc gọi là kỳ cựu hay là hào trưởng
- Rất có quyền hành trong dân
- Phải trình với tiên thứ chỉ và kỳ mục khi có việc
Lý Dịch Đương Thứ
- Lý trưởng, phó lý do dân làng công cử
- Hương trưởng để hiệp trợ với chánh phó lý
- Khán thủ, trương tuần coi việc tuần phòng
- Làm việc có hạn từ ba đến sáu năm
Trách Nhiệm Và Quyền Hành
Phân Công Nhiệm Vụ
Tiên Thứ Chỉ
Tiên thứ chỉ có quyền quyết đoán mọi việc, và có việc gì tất phải hỏi đến tiên thứ chỉ mới được thi hành. Song cũng nhiều khi tiên thứ chỉ trông nom việc đại cương mà thôi, đến như các việc hương thôn, phó mặc cho bọn kỳ mục khu xử bàn định.
Kỳ Mục
Kỳ mục bàn định cùng tiên thứ chỉ rồi mới thi hành, tiên thứ chỉ nhiều khi không muốn dự đến việc nhỏ nhặt thì kỳ mục chuyên quyết với nhau mà thôi. Nhiều khi việc quan cũng phải trách cứ đến kỳ mục mới xong.
Lý Dịch
Phàm việc binh lương thuế má, phó lý phải hiệp trợ lý trưởng mà chịu trách nhiệm. Các việc khai báo gì cũng phải lý trưởng thực hiện. Trong khi làm việc có hạn hoặc ba năm hoặc năm, sáu năm. Hễ mãn hạn mà không có can cứu gì thì được dự vào chân kỳ cựu.
Các Chức Vụ Đặc Biệt
Các Vị Trí Hỗ Trợ
- Thủ khoán để giữ khoán ước trong làng, khi nào có ai trái khoán ước thì chiếu khoán ra mà thi hành
- Phần thu để đốc thu thuế má, hễ trong họ ai thiếu thuế thì người ấy phải chịu trách nhiệm
- Giám trương, chánh xã, để giúp việc cho lý dịch
- Hạng ấy gọi là hương hào và cũng được dự vào chân viên chức
Cơ Cấu Tổ Chức
Hệ Thống Phân Cấp
Cấp Trên
- Tiên thứ chỉ để làm chủ trương cho công việc trong một làng
Cấp Trung
- Kỳ mục để bàn định, quyết đoán, phân xử mọi việc
Cấp Dưới
- Lý dịch để thi hành các việc
- Trương tuần, khán thủ để giúp việc cho lý dịch
Thực Trạng Và Vấn Đề
Nhận Định Về Hệ Thống
Cứ như phép cai trị thì nhà nước chỉ biết một mình lý trưởng là người thay mặt chung cho cả làng mà chịu trách nhiệm với nhà nước, thứ nữa là phó lý, việc gì quan hệ lắm lý tưởng làm không nổi thì mới phải hỏi đến tiên thứ chỉ kỳ mục, nhưng cũng chuyên trọng vào một lý trưởng mà thôi.
Song cứ thực tình ở trong làng, thì lý trưởng chỉ có quyền xuất đầu ứng tiếp với nhà nước và xử đoán các việc nhỏ nhặt, chớ động đến việc to tát như việc bổ bán việc tế tự, việc quan hệ đến đồng tiền phân bạc thì phải trình với tiên thứ chỉ kỳ mục mới xong.
Đề Xuất Cải Tiến
Giải Pháp Và Kiến Nghị
Gần đây nhà nước đã soi xét đến hủ tục của ta, đã có nghị định cải lương hương chính, mà các người có chí cũng đã để lòng vào việc cải lương. Các hội nghị viên thương nghị, muốn đặt ra hội đồng hàng xã để giúp việc cho lý trưởng, lại đặt ra hương sư để coi việc dạy học, đặt ra người thủ quĩ để giữ tiền công của làng, đặt ra người thủ bạ để giữ sổ sách, có lẽ cũng nhiều ích lợi. Song cái quyền nghị định thì ở nhà nước còn cái quyền châm chước thi hành thì ở dân làng. Các bực có kiến thức, đừng nên nghĩ việc thôn là việc nhỏ nhặt mà bỏ qua, phải biết vận nước hay dở cốt ở trong hương thôn mà ra, phải lưu ý giúp nhà nước mà sửa đổi các tục dở, để nên một làng thịnh vượng, ấy là trách nhiệm của các ông có kiến thức, chớ không nên trông mong cả vào nhà nước, nhà nước không có thể soi cho thấu mà sửa hết các tục hủ bại của dân làng được.