Bầu Cử Lý Dịch - Thiên Thứ Nhì
Bầu Cử Lý Dịch
Thiên Thứ Nhì - Nói Về Phong Tục Hương Đảng
Quy Trình Bầu Chọn Chức Sắc Và Lễ Nghi Trong Làng Xã
Bầu cử
Chức sắc
Bổng lộc
Mở Đầu
“Trong làng khi nào khuyết lý trưởng hay là phó lý, hương trưởng, quan sức về cho dân làng phải bầu cử người khác”
Khi trong làng xã có vị trí chức sắc bị trống như lý trưởng, phó lý hay hương trưởng, dân làng sẽ tổ chức bầu cử để chọn người kế nhiệm. Đây là một nghi lễ quan trọng trong cộng đồng làng xã, thể hiện tinh thần dân chủ và sự tham gia của người dân trong việc quản lý cộng đồng.
Quy Trình Bầu Cử Lý Dịch
Các Bước Trong Quy Trình Bầu Cử
1. Ứng Cử Và Chuẩn Bị
- Dân làng hội họp tại đình khi có vị trí trống
- Kén chọn người có gia tư vật lực và biết chữ
- Người muốn ứng cử phải “kiếm chè lá nói với chức sắc kỳ mục”
- Tốn độ dăm ba chục bạc để dân làng ký kết bầu cho
2. Trình Diện Và Cấp Bằng
- Kỳ mục dẫn người được bầu trình diện quan phủ huyện
- Quan sở tại bằng lòng thì bẩm lên quan trên
- Cấp bằng triện cho lý trưởng hoặc phê chữ vào đơn dân bầu
- Từ đó người được bầu mới ra ứng hành công vụ
Những Thách Thức Trong Bầu Cử
Trong quá trình bầu cử, có nhiều thách thức mà các làng xã phải đối mặt:
Làng Giàu Có
- Người trong làng tranh nhau ra ứng cử vì tham lợi hoặc tham danh phận
- Người có của phải lo lót với chức sắc, kỳ mục và quan trên
- Tốn kém một vài trăm bạc mới được bầu
Làng Nghèo Khó
- Công việc nhiều sự khó khăn mà bổng lộc ít
- Không mấy người chịu ra làm
- Phải cắt lần lượt nhau ra mà làm việc
- Ép uổng, tả đơn bắt người ta phải làm
Lễ Nghi Và Chi Phí
Chi Phí Trong Quá Trình Bầu Cử
Trước Khi Bầu Cử
Người muốn ứng cử phải kiếm chè lá nói với chức sắc kỳ mục, tốn độ dăm ba chục bạc. Khi ký kết phải đem trầu mời dân làng ra đình, biện độ hai ba đồng bạc để chia cho các người ký đơn mỗi người vài xu, gọi là tiền ký điểm hay tiền nhấp bút.
Trình Diện Quan
Kỳ mục dẫn xuống quan trình diện, phải biện tiền phí tổn xe pháo và phải rượu chè khoản đãi. Vào quan cũng phải kiếm chè lá độ một vài đồng bạc, tùy quan tham liêm, hoặc nhiều hoặc ít thế nào cũng phải có mới xong.
Sau Khi Được Bầu
Lãnh được bằng rồi, chọn ngày lành tháng tốt đem trầu cau nói với dân làng, sửa lễ thủ lợn mâm xôi, đem ra đình lễ thánh, rồi mời dân làng về nhà uống rượu, tức là lễ khao.
Bổng Lộc Và Quyền Lợi
Nguồn Thu Nhập Của Chức Sắc
Nguồn Bổng Lộc
- Mộc triện mà đôi khi kiếm được một vài bao chè, dăm ba đồng bạc
- Đám bán ruộng bán đất, bán cửa bán nhà thì may ra cũng được một vài chục bạc
- Dân làng hảo tâm mỗi năm cũng cấp cho lý trưởng được dăm bảy chục bạc
- Lấy được ở món tiền công nào ra thì lấy, hoặc bán hoa lợi gì của làng
Chi Phí Và Khó Khăn
- Phải tự tiện lấy được ở món tiền công nào ra thì lấy
- Hoặc bán hoa lợi gì của làng hoặc bán trùm bán trưởng thế nào cho đủ
- Kỳ thần bái xã, tu bổ làm sao cũng xẻo xén được ít nhiều
- Phó lý trưởng ăn chia tay với lý trưởng được ít nào thì được, không được thì thôi
Cải Cách Bầu Cử Thời Hiện Đại
Cải Cách Việc Bầu Cử
Mấy năm nay, nhà nước đã cải cách việc bầu cử tổng lý:
- Bầu chánh phó tổng thì quan lên tại chỗ hội bầu làm chủ tọa
- Các hạng chức sắc kỳ mục các làng bỏ phiếu kín mà bầu cử trong mấy người ra tình nguyện ứng bảo
- Bầu chánh phó lý thì cho cả dân đinh nội tịch được bỏ phiếu, cũng như cách bầu chánh phó tổng
- Ai được nhiều phiếu hơn cả thì được làm
Nhận Xét Và Bài Học
Giá Trị Và Hạn Chế Của Tục Bầu Cử
Việc bầu cử lý dịch trong văn hóa làng xã Việt Nam thể hiện tinh thần dân chủ và sự tham gia của cộng đồng trong quản lý xã hội. Tuy nhiên, cũng tồn tại nhiều hạn chế như sự phiền nhiễu, dùng cách tư tình, và tình trạng a dua với hàng kỳ mục. Nhà nước cải lương cách bầu cử đã đỡ được một sự phiền của người làm việc, nhưng còn cách lương bổng của lý dịch cần được cải tiến để ngăn cấm được thói gian giảo và đỡ hại cho dân làng.