Ích Mẫu Nam (Sư Nhĩ - Leonotis nepetaefolia (L.) R. Br.)
🌿 Cây thảo mọc đứng, chữa sốt rét hiệu quả
Tên gọi khác: Sư nhĩHọ: Họ Hoa môiBộ phận dùng: Lá hoa
🧬 TÊN KHOA HỌC
Tên khoa học: Leonotis nepetaefolia (L.) R. Br.
Tên dược liệu: Herba Leonotis nepetaefoliae
Họ thực vật: Lamiaceae (Hoa môi)
Bộ phận dùng: Lá hoa
📋 PHÂN LOẠI HỆ THỐNG
| Cấp phân loại | Tên phân loại |
|---|---|
| Giới (Regnum) | Plantae (Thực vật) |
| Ngành (Divisio) | Tracheophyta (Thực vật có mạch) |
| Lớp (Classis) | Angiospermae (Thực vật có hoa) |
| Bộ (Ordo) | Lamiales (Hoa môi) |
| Họ (Familia) | Lamiaceae (Hoa môi) |
| Chi (Genus) | Leonotis |
🌱 ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT
Đặc điểm hình thái
- Chiều cao: 0,6 - 1,2 mét
- Thân: Ít phân nhánh, có 4 góc, cạnh lồi
- Lá: Mọc đối hay mọc vòng, phủ lông mềm mịn
- Hoa: Xếp thành nhù, không có cuống hoa, mọc ở mắt lá phía trên
Đặc điểm sinh học
- Dạng cây: Thảo mộc
- Mọc đứng: Thân thẳng, cứng
- Lá: Phiến lá dạng hình trái xoan, dài 5-10cm, rộng 2-5cm
- Hoa: Đường kính khoảng 3-5cm, màu da cam
🛠️ THU HÁI & CHẾ BIẾN
Đặc điểm thực vật
- Dạng cây: Thảo mộc, mọc đứng
- Chiều cao: 0,6 - 1,2 mét
- Đặc điểm: Phủ một lớp lông mềm mịn
- Thân: Ít phân nhánh, có 4 góc, cạnh lồi
Đặc điểm lá
- Cách mọc: Mọc đối hay vòng vòng
- Hình dạng: Phiến lá hình trái Xoan, dài 5-10cm, rộng 2-5cm
- Đặc điểm lá: Gốc lá hình tam giác thu hẹp đột ngột, mũi lá nhọn, mép khía răng cưa thô
- Cuống lá: Dài 2,5-4cm
Đặc điểm hoa và quả
- Hoa: Xếp thành nhù, không có cuống, mọc ở mắt lá phía trên
- Kích thước: Đường kính 3-5cm
- Màu sắc: Da cam, tràng hoa màu đỏ
- Đài hoa: Dạng hình trụ, dài khoảng 18mm
- Quả: Mọc thuôn nhẵn, 3 góc nhọn, dài khoảng 3mm
Bộ phận sử dụng
- Bộ phận dùng: Lá hoa
- Chế biến: Thường dùng tươi
🏞️ PHÂN BỐ
Phân bố địa lý
Phân bố rộng: Campuchia, Việt Nam, nhiều nước khác ở Châu Mỹ và Châu Phi
Phân bố tại Việt Nam
Khu vực chính: Gia Lai, Khánh Hòa, Đồng Nai, Ninh Thuận, Bà Rịa-Vũng Tàu, Đồng Tháp, thành phố Hồ Chí Minh, Kiên Giang
Đặc điểm sinh thái: Loài ưa sáng, thường mọc trên các bãi hoang, ven đường nhất là dọc các bãi biển
⚗️ THÀNH PHẦN HÓA HỌC
Hợp chất chính trong lá
- Chất đắng: Lá chứa một chất đắng đặc trưng
- Tinh dầu dễ bay hơi: Có mặt trong thành phần hóa học
- Carbohydrate: Thành phần cơ bản
- Terpenoid: Hợp chất hữu cơ quan trọng
- Saponin: Hợp chất glycoside có hoạt tính sinh học
- Flavonoid: Chất chống oxy hóa mạnh
Các hợp chất khác
- Axit phenolic: Có hoạt tính chống oxy hóa
- Protein: Thành phần dinh dưỡng
- Axit amin: Các đơn phân cấu tạo protein
- Phytosterol: Steroid thực vật
- Ankaloid: Hợp chất nitơ hữu cơ có hoạt tính sinh học
- Tinh dầu cố định: Thành phần dầu không bay hơi
💊 TÁC DỤNG & CÔNG NĂNG
Tác dụng dược lý
- 🛡️ Chống oxy hóa: Lá cây đã được nghiên cứu về tác dụng loại bỏ gốc tự do
- 🔬 Chống tăng sinh tế bào: Có kết quả tốt trong việc gây tổn hại đến các tế bào tăng sinh
- 🌡️ Hạ sốt: Có tác dụng hạ nhiệt, giảm sốt
- 🤢 Chống nôn: Có tác dụng chống nôn
- 痉 Chống co thắt: Có tác dụng chống co thắt
- 🐛 Trừ giun: Lá có tác dụng trừ giun
- 🐜 Trừ ký sinh trùng: Hạt của cây có tác dụng trừ ký sinh trùng sốt rét
Công năng (YHCT)
Tính vị: Vị đắng, được dùng như một loại thuốc bổ đắng
Tác dụng: Hạ nhiệt, chống nôn, giảm sốt, chống co thắt, trừ giun
Công năng đặc biệt: Hạt có tác dụng trừ ký sinh trùng sốt rét
Chủ trị: Sốt rét, các chứng bệnh liên quan đến nhiệt, rối loạn tiêu hóa
🍵 CÔNG DỤNG BỔ SUNG
Công dụng nội
- 🍵 Trị hen: Lá cây được dùng để hãm trà uống trị hen
- 🤧 Trị ho gà: Lá cây dùng để trị ho gà
- 🤕 Trị đau đầu: Các chứng đau đầu
- 🌡️ Hạ sốt: Nước sắc rất đắng có tác dụng chống co thắt, dùng trong các trường hợp sốt liên tục ở các nước nhiệt đới
- 🍼 Thay thế Ích mẫu: Một số nơi sử dụng Ích mẫu nam thay cho vị thuốc Ích mẫu
Công dụng ngoại
- 🔥 Trị bỏng: Nhân dân Ấn Độ sử dụng tro của các đầu hoa để đắp trong trường hợp bị bỏng lửa và nước sôi
- 💇 Trị nấm tóc: Có thể thêm sữa đông để đắp trị nấm tóc, các bệnh ngứa ngoài da
- 🤱 Trị tắc tia sữa: Rễ cây tán nhỏ sau đó xoa vào vú để trị sưng trong trường hợp bị tắc tia sữa
- 🍷 Phòng cơn sốt: Nhân dân ở Porto Ricoh sử dụng lá cây trộn với rượu và dịch chanh để phòng cơn sốt
📖 TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Ích mẫu nam, trang 1184. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2024.
- Tác giả Tomasz Kowalczyk và cộng sự (Ngày đăng tháng 5 năm 2021). Preliminary Phytochemical Analysis and Evaluation of the Biological Activity of Leonotis nepetifolia (L.) R. Br Transformed Roots Extracts Obtained through Rhizobium rhizogenes-Mediated Transformation, NCBI. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2024.
- Tác giả Usharani Veerabadran và cộng sự (Ngày đăng tháng 4 năm 2013). Evaluation of antioxidant potential of leaves of Leonotis nepetifolia and its inhibitory effect on MCF7 and Hep2 cancer cell lines, NCBI. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2024.
