Thân Thuộc - Thiên Thứ Nhất
Thân Thuộc
Thiên Thứ Nhất - Nói Về Phong-Tục Trong Gia-Tộc
Mối Quan Hệ Họ Hàng Và Vai Trò Của Thân Thuộc Trong Văn Hóa Việt
Danh hiệu
Luân thường
Truyền thống gia đình
Mở Đầu
“Cửu tộc trùng trùng, huyết mạch tương thông” - Tục ngữ Việt Nam
Thân thuộc là mối quan hệ họ hàng trong gia tộc, bao gồm các bậc tiền bối và hậu bối, các anh chị em và người cùng thế hệ. Trong văn hóa truyền thống Việt Nam, thân thuộc đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì truyền thống gia đình, giữ gìn đạo lý và tạo nên sức mạnh tập thể của cộng đồng.
Danh Hiệu Trong Thân Thuộc
Bậc Tiền Bối
- Ông bà: Trên cha mẹ, gọi là Tổ-Phụ-Mẫu
- Cụ: Trên ông bà
- Kị: Trên Cụ, gọi là Tằng-Tổ Phụ-Mẫu
- Cao-Cao-Tổ: Trên Kị, mãi đến Thủy-Tổ là cùng
- Con: Dưới mình
- Cháu: Dưới con
- Chắt: Dưới cháu, gọi là Tằng-Tôn
- Chút: Dưới chắt, gọi là Huyền-Tôn
- Viễn-Tôn: Thế hệ cuối cùng
Từ Cao-tổ cho đến Viễn-Tôn, gọi là Cửu-Tộc. Trong Cửu-Tộc chia ra 5 bực để chở, gọi là ngũ-phục:
Ngũ Phục (5 Bậc Tang Chế)
Đại-tang
Chở ba năm
Cơ-niên
Chở một năm
Đại-Công
Chở chín tháng
Tiểu-Công
Chở năm tháng
Ti-Ma
Chở ba tháng
Trong Ngũ-phục tùy theo tình thân sơ bên nội bên ngoại mà gia giảm (kể rõ trong các sách gia-lễ).
Mối Quan Hệ Trong Thân Thuộc
Gọi Bằng Trong Thân Thuộc
Bên Cha
- Bác, Chú: Anh em trai với Cha gọi là Bác là Chú
- Bá-phụ, Thúc-phụ: Chữ gọi tương ứng
- Cô: Chị em gái với cha gọi là Cô
- Cô Mẫu: Chữ gọi Cô
Bên Mẹ
- Cậu (Cửu): Anh em gái với Mẹ gọi là Cậu
- Dì (Di): Chị em gái với mẹ gọi là Dì
- Tùng huynh đệ: Anh em con chú con Bác
- Biểu huynh-đệ: Anh em con cô, con cậu hay đôi con Dì
Họ Nội & Họ Ngoại
- Anh em Thúc bá về đàng Cha là họ Nội
- Anh em di cửu về đàng mẹ là họ Ngoại
Tiếng Gọi Thân Thiết
Tiếng Gọi Khiếm Nhã Nhưng Thân Thiết
Ở về Nam-kỳ có tiếng gọi thế cho khi vắng mặt:
Tiếng ấy có lẽ tiện hơn là gọi Ông ấy Bà ấy, v.v… Nhưng là một tiếng gọi tình sơ, chớ không phải tiếng gọi quí trọng.
Luân Thường Trong Thân Thuộc
Cấm Kỵ Trong Hôn Nhân
Họ Nội
Trong cùng một họ Nội không được phép lấy nhau. Nếu lấy nhau là Loạn-luân. Luật có phép cấm, mà tục cũng chê cười. Phép nầy từ Ông Châu-Công đời nhà Chu (bên Tàu) đặt ra, mà ra tuân giữ rất nghiêm cẩn. Duy về đời nhà Trần thì trong Tôn thất thường có lấy nhau, không biết khi đó nước ta đã có luật cấm chưa, hay là vì cớ gì. Nhưng tiên nho vẫn chê về điều ấy.
Họ Ngoại
Họ Ngoại thì con cô con cậu hay là đôi con Dì cũng không được phép lấy nhau. Từ đời cháu trở đi thì được phép lấy. Có câu rằng: « Cháu cậu mà lấy cháu cô, thóc lúa đầy bồ, giống má nhà ta ».
So Sánh Với Văn Hóa Âu Châu
“Một người có thể lấy được hai chị em một nhà hay là hai cô cháu một nhà”
Việt Nam
Tục nầy khác với tục Âu-châu đã lấy một người thì không được phép lấy chị em cô cháu người ấy nữa. Nếu lấy nhau là Loạn luân, coi như như lấy người cùng họ của ta.
Âu Châu
Sau khi đã lấy một người, không được phép lấy chị em cô cháu của người ấy. Nếu lấy nhau thì coi là loạn luân.
Tình Thân Sơ
Tình Cảm Giữa Các Thế Hệ
Quan Hệ Giữa Các Thế Hệ
Trong tình thân sơ dưới bậc cha thì là Chú, dưới bậc Mẹ thì là Dì. Có câu rằng: « Sảy cha còn chú, sảy mẹ còn dì ».
Mối Quan Hệ Mẹ Chồng - Nàng Dâu
Thường ở khắc-khe với nhau là mẹ chồng với nàng dâu, và dì ghẻ với con chồng. Cho nên có câu khuyên nàng dâu rằng: « Mẹ chồng già thì mẹ chồng chết, nàng dâu có nết thì nàng dâu chừa » và có câu rằng: « Mấy đời bánh đúc có xương, mấy đời dì ghẻ có thương con chồng ».
Vai Trò Của Thân Thuộc Trong Xã Hội
Thân Thuộc Là Nền Tảng Của Xã Hội
Trong thân thuộc là một gia-tộc. Góp nhiều gia-tộc nầy gia tộc khác mới thành ra nước, thành ra xã-hội. Vậy thì hợp lại mà nói thì là một nước, phân ra mà nói thì là từng gia-tộc một. Gia-tộc tức là một đoàn thể nhỏ ở trong đoàn thể lớn vậy.
Người ta đối với xã hội có cái nghĩa vụ chung thì đối với gia-tộc cũng phải có cái nghĩa vụ riêng. Nghĩa vụ riêng là gì? là cách cư xử trong gia đình ở trên kính dưới nhường, ở cho trong ấm ngoài êm là đủ. Nghĩa là trong họ hàng chỉ cốt lấy hòa mục làm đầu mà thôi.
Cách dựng gia-tộc của ta cũng là một phong tục hay. Vì có nghĩa gia tộc thì người ta mới biết quí trọng cái thân mình để phụng sự tổ tôn và khiến cho người ta phải lo lắng để di truyền cho con cháu khá thì ai cũng phải tận cái nghĩa vụ mình, đem mồ hôi nước mắt ra mà gầy dựng cho kẻ mai sau; rồi thành ra mở núi phá rừng, sinh công nghiệp cũng bởi đó mà ra cả.
Ý Nghĩa Sâu Sắc
Vậy thì do một đoàn thể nhỏ mà gây ra một đoàn thể lớn, do một gia-tộc bé mà thành một gia-tộc to, thực là một cái gốc của xã hội.
“Nhưng có điều là ta thường cho gia-đình quây-quần với nhau là quí thì nghĩa khí đẹp. Người ta phải trọng sự lập thân, dầu kẻ nam người bắc cũng không có hề gì. Nếu quanh năm khư khư bó chân trong nhà, động đi đâu thì sợ xa cha mẹ, xa cửa xa nhà, xa anh xa em, xa vợ xa con thì sao cho mở mang được tai mắt mà thêm khôn ngoan ra được. Ta cũng vì tục ấy mà nhiều người kiến thức hẹp hòi, không bằng được người các nước vậy.”
Hướng Phát Triển Hiện Đại
Thích Nghi Với Thời Đại Mới
“Thời nầy là thời buổi ganh đua, càng đi được nhiều nơi xa thì càng trải biết, càng khôn ngoan”
Thách Thức
- Người ta phải trọng sự lập thân
- Không nên quản xa xôi gì hết
- Cần mở mang kiến thức
Cơ Hội
- Càng đi được nhiều nơi xa thì càng trải biết
- Càng khôn ngoan hơn
- Có khôn ngoan thì mới đứng được với đời
Giá có thể đi đâu được cũng nên đi, chớ không nên quản xa xôi gì hết.
Kết Luận
Giá Trị Vĩnh Cửu Của Thân Thuộc
Thân thuộc trong văn hóa Việt Nam không chỉ là mối quan hệ huyết thống mà còn là nền tảng đạo đức, nhân cách và giá trị sống của mỗi cá nhân. Việc hiểu rõ và giữ gìn các mối quan hệ trong thân thuộc giúp duy trì truyền thống gia đình, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và tạo nên sức mạnh tập thể cho cộng đồng. Trong thời đại mới, chúng ta cần biết thích nghi và phát huy những giá trị tích cực của thân thuộc trong khi vẫn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống.